गुरुवार, ऑगस्ट २२, २०१९

वाचन एक संस्कार

एकेकाळी माझे बऱ्यापैकी वाचन होते. आसपासची प्रेमळ मंडळी त्याचे "आवड" म्हणून कौतुक करायची. त्या काळात टी व्ही नव्हता, घरातला एकमेव रेडिओ आमच्यापासून चार हात उंचीवर ठेवलेला असायचा. त्यातून तो देवकीनंदन पांडे हिंदी बातम्या आणि सुरजित सेन इंग्रजी बातम्या द्यायचे. मर्दानी खेळात होऊ शकणाऱ्या दुखापतींना मी घाबरायचो. आजच्या सारखे अभ्यासाला जुंपायचे अत्याचार पालक मंडळी मुलांवर करत नसत. ओळखीचे शिक्षक असलेल्या शाळेत एकदा दाखला झाला की पालकांची जबाबदारी संपायची. "जहागिरदार वकिलांचा मुलगा ना तू ?" हे वाक्य महिन्यात एकदा ऐकवून शिक्षक माझ्यावर धाक ठेऊन असायचे. अशा एकंदर वातावरणांत कसे कुणास ठाऊक छापील अक्षरे मला आकर्षित करायची. अक्षर ओळख घरातच झालेली. माझ्याहून सुमारे दोन वर्ष मोठ्या असणाऱ्या भावाची शाळेची पुस्तके मी वाचत असे. माझ्या वाचनात आलेली पहिली कविता "यु यु यु यु पपी पपी, खेळू आपण लपाछीपी"
महाराष्ट्र साहित्य सभा, इंदूर येथील कार्यकारिणीत वडील सक्रिय होते. ते तिथल्या पुस्तकालयातून आम्हा भावंडांसाठी गोष्टीची पुस्तके वाचायला आणत. सिंदबाद, गलीवर, तीन शिलेदार, गोट्या, हेमा आणि सात बुटके असेच भेटलेले.
मी पाच सहा वर्षांचा असताना वडिलांनी सरकारी नोकरी सोडली आणि वकिली सुरु केली. दोन तीन वर्षातच त्यांनी स्वतंत्र प्रॅक्टिस सुरु केली आणि ऑफिस घरातच ठेवलं. त्यामुळे आपसुकच आम्ही कुठल्याही अधोगतीपासून वाचलो हे नक्की. वय वाढत गेलं आणि मग किशोर, इंद्रजाल कॉमिक्स हे घरी रतीब टाकू लागले. वाचन संस्कृती वाढीला लागली. वय वाढलं आणि मग ना. सी. फडके, भाऊ पाध्ये, दळवी, यांना घरात यायची परवानगी मिळाली. वाचता वाचता वाचा फुटली मग वेगवेगळ्या विषयांवरच गंभीर वाचन सुरु झालं. सत्यकथेत गटांगळ्या खाल्ल्या. पिपांत उंदीर नेमके कशाने मेले ह्याचा सौंदर्यशास्त्रीय शोध घेऊन पाहिला. ओशोंचे 'संभोग से समाधी की ओर ' घरी आणून वाचले आणि वडिलांना वाचायला दिले ! थोडक्यात इतर गोष्टींप्रमाणे वाचनात सुद्धा माझ्यावर वडिलांनी कुठलेही सोवळे ओवळे थोपले नाही.
अशातच इंग्रजी पुस्तके वाचावी असे वाटून गेले. अर्थात माझे इंग्रजी विज्ञानलेले. त्यामुळे ते Thou, Thee, Thy, Thine and Ye मला न पेलवणारे. इंग्रजी अभिनव साहित्य हा विषय मी आजपर्यंत गुगलून देखील काढलेला नाही ! इंग्रजी चित्रपटांमुळे काही पुस्तके वाचाविशी वाटली त्यातले माझी वाचन प्रतिष्ठा वाढवणारे Gone With The Wind हे एकमेव पुस्तक.
अशातच मला पुस्तकांची एक भली मोठी लॉटरी लागली. माझा चित्रकार, मूर्तिकार आणि आर्किटेक्ट भाऊ मुंबईला शिकायला आला. पार्ल्यात कुणीतरी रूमपार्टनर शोधून तो रहात असे. एका पार्टनर जवळ पुस्तकांचं कलेक्शन होतं. तो काही कारणाने ते काढून टाकणार होता.
बंधूंनी ते सुमारे ५० पुस्तकांचं कलेक्शन १०० रुपयात विकत घेऊन पुढील सुट्टीत इंदूरला येताना मला भेट दिलं. त्यातून बाहेर पडले अॅलिस्टर मॅकलीन, इर्विन स्टोन, गुरुनाथ धुरी चे ग्लोरिया , पुशिंची सावित्री, हेरॉल्ड रॉबिन्स, इरविंग वॉल्लेस, इयान फ्लेमिंग, स्पर्शाची पालवी ..... ह्या पुस्तकांनी माझ्यासोबत सुमारे वीस वर्ष उत्तर दक्षिण प्रवास केला. त्यांत भर पडत गेली. बरीचशी पुस्तके खिळखिळी होऊन निसटून गेली, काही वाटून झाली. काही येणार असे सांगून गेली पण वाट चुकली. मला त्याची खंत नाही. ती त्यांचं देणं देऊन गेली.
आज हे सारं आठवायचं कारण १२ ऑक्टोबर. मला वाचायला मदत करणाऱ्या ह्या दोन्ही व्यक्तींच्या आयुष्यातला महत्वाचा दिवस. आज बंधूंचा जन्म दिवस आणि आमच्या वडिलांचा स्मृती दिवस.
आम्ही दोघे धाकटे आमच्या थोरल्या बहिणीपेक्षा आणि ज्येष्ठ बंधूंपेक्षा अधिक कोरडे आहोत. आज काही तरी वेगळाच मूड लागला, इतकच !